تغییر اقلیم، تولید غذا را تهدید می‌کند/ هشدار به امنیت غذایی در جهان
برنا – گروه اقتصادی؛ افزایش بی‌سابقه دما، کاهش بارندگی‌ها و تشدید پدیده‌های جوی، کشاورزی را در سراسر جهان با بحرانی بی‌سابقه مواجه کرده است. درحالی‌که کشاورزان برای تولید پایدار نیازمند ثبات اقلیمی هستند، تغییرات آب‌وهوایی امنیت غذایی کشورها را تهدید می‌کند.
شیما قاسمی منش: تغییرات اقلیمی به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های قرن بیست‌ویکم، تأثیرات گسترده و پیچیده‌ای بر زیست‌بوم، منابع طبیعی و به‌ویژه بخش کشاورزی دارد.
افزایش دمای زمین، تغییر الگوی بارش‌ها، بروز خشکسالی‌های شدید، سیلاب‌های ناگهانی و طوفان‌های غیرقابل پیش‌بینی، همگی سبب شده‌اند که کشاورزی، به عنوان فعالیتی وابسته به شرایط اقلیمی، در معرض تهدیدی جدی قرار گیرد.
در حالی‌که کشاورزان بیش از هر زمانی نیازمند ثبات در شرایط جوی برای تولید پایدار هستند، تغییرات اقلیمی موجب کاهش عملکرد محصولات، افزایش آفات و بیماری‌ها، و نوسان شدید در زمان‌بندی کاشت و برداشت شده است. این شرایط، علاوه‌بر کاهش درآمد کشاورزان، امنیت غذایی را نیز در سطح ملی و جهانی به خطر می‌اندازد.
در چنین شرایطی، لزوم تطبیق سیاست‌ها، توسعه بیمه‌های کشاورزی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های سازگار با اقلیم و استفاده از فناوری‌های نوین، بیش از پیش احساس می‌شود تا بتوان از طریق مقاوم‌سازی نظام کشاورزی، در برابر اثرات مخرب تغییرات اقلیمی ایستادگی کرد.
بر اساس گزارش رویترز، بخش کشاورزی اتحادیه اروپا به‌طور متوسط سالانه ۲۸.۳ میلیارد یورو (معادل ۳۱.۹ میلیارد دلار) به دلیل پدیده‌های جوی شدید که با تغییرات اقلیمی تشدید شده‌اند، متحمل خسارت می‌شود.
بیشتر این خسارات — که معادل ۶ درصد از تولید سالانه محصولات زراعی و دامی اتحادیه اروپا است — تحت پوشش بیمه قرار ندارند. تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد از خسارات ناشی از تغییرات اقلیمی برای کشاورزان، از طریق سیستم‌های بیمه عمومی، خصوصی یا تعاونی جبران می‌شود.
کمیسر کشاورزی اتحادیه اروپا، کریستوف هانسن، در واکنش به این گزارش گفت: «باید اقداماتی برای جبران باقی‌مانده این خسارات انجام دهیم.» او کشور‌های عضو را ترغیب کرد که از یارانه‌های کشاورزی اتحادیه اروپا برای مقابله با خطرات اقلیمی استفاده کنند.
در ایران نیز عطاالله ابراهیمی رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با بیان اینکه در میانه بحران تغییر اقلیم هستیم و دما به شدت در حال افزایش است اظهار داشت: طبق گزارش‌های جهانی، نزدیک ۱۳.۵ درصد گاز‌های گلخانه‌ای در بخش کشاورزی و ۱۷ درصد به دلیل جنگل‌زدایی و تغییر کاربری اراضی کشاورزی است در عین حال بخش کشاورزی خود بخشی از راه‌حل است به طوری که با اگر جنگل‌کاری و مدیریت آب و خاک انجام می‌شود گاز‌های گلخانه‌ای کاهش می‌یابد.
وی اضافه کرد: یکی از شاخص‌های مهم در بحث تغییر اقلیم، سلامت حوزه‌های آبخیز است که می‌تواند در کاهش اثرات این پدیده اثرگذار باشد؛ بنابراین برنامه‌ریزی و آینده‌پژوهی با نگاه بر تغییر اقلیم اهمیت دارد.
حتماً، در ادامه چند نمونه عینی از کشور‌های اروپایی و سایر نقاط جهان که در سال‌های اخیر به‌طور جدی از تغییرات اقلیمی آسیب دیده‌اند، آمده است. این بخش می‌تواند بعد از اشاره به گزارش رویترز و قبل از بحث ایران در گزارش شما قرار بگیرد:
کشور‌های آسیب‌دیده از تغییرات اقلیمی در بخش کشاورزی
در تابستان ۲۰۲۲، خشکسالی بی‌سابقه در اسپانیا، ایتالیا و پرتغال باعث شد حجم ذخایر آبی مخازن به پایین‌ترین حد خود برسد و تولید محصولاتی مانند زیتون، انگور و گوجه‌فرنگی به شدت کاهش یابد. تنها در اسپانیا، اتحادیه کشاورزان اعلام کرد که تولید زیتون نسبت به سال پیش از آن، حدود ۵۰ درصد افت داشته است.
در فرانسه نیز، موج گرما و آتش‌سوزی‌های گسترده در جنوب این کشور موجب از بین رفتن بخش زیادی از مراتع دام‌ها شد. کشاورزان مجبور شدند برای تأمین علوفه، محصولات گران‌قیمت وارداتی خریداری کنند که سود اقتصادی آنها را به‌شدت کاهش داد.
در سال ۲۰۲۳، لهستان و آلمان با بارش‌های سیل‌آسا روبه‌رو شدند که موجب غرق شدن صد‌ها هکتار از مزارع گندم و سیب‌زمینی شد. همزمان، کشاورزان بلژیکی و هلندی در اعتراض به سیاست‌های زیست‌محیطی سختگیرانه اتحادیه اروپا که به‌گفته آنها درآمد و استقلال‌شان را تهدید می‌کرد، به خیابان‌ها آمدند.
در خارج از اروپا نیز، کشور‌هایی مانند آرژانتین و استرالیا با خشکسالی‌های طولانی‌مدت روبه‌رو بوده‌اند که مستقیماً تولید دانه‌های روغنی، گوشت و غلات را تهدید کرده است.
این نمونه‌ها نشان می‌دهد که بحران اقلیمی نه یک تهدید دور، بلکه یک واقعیت جاری است که اقتصاد، امنیت غذایی و زندگی روزمره میلیون‌ها کشاورز را تحت‌تأثیر قرار داده است.
خشکسالی تولید گندم را کاهش داد
بر اساس گزارش انجمن غلات ایران، غلامرضا نوری وزیر جهاد کشاورزی درباره وضعیت تولید گندم در سال زراعی اظهار داشت: «وضعیت بارندگی‌ها تا به امروز تقریبا ۲۶ درصد فقط نسبت به سال گذشته کاهش یافته و پیش‌بینی می‌شود که ما حدود ۲۰ درصد نسبت به سال گذشته، با کاهش تولید گندم مواجه شویم.»
در ادامه پیگیری‌ها درباره وضعیت تولید گندم کشور، گزارش‌ها حاکی از آن است که به دلیل کاهش بارندگی‌ها و وقوع خشکسالی در بسیاری از مناطق کشاورزی، میزان تولید گندم در سال جاری با افت محسوسی روبه‌رو شده است. برآورد‌های اولیه نشان می‌دهد که کاهش چشمگیر تولید می‌تواند کشور را ناگزیر به واردات گندم در حجمی تا سقف ۵ میلیون تن کند.
در مجموع، تداوم و تشدید تغییرات اقلیمی، تهدیدی اساسی برای پایداری کشاورزی و امنیت غذایی جهان به شمار می‌رود. کشاورزان، به عنوان خط مقدم تولید غذا، بیش از هر قشر دیگری تحت تأثیر پیامد‌های این بحران قرار دارند.
از این رو، مقابله مؤثر با آثار تغییر اقلیم، نیازمند اقداماتی فراتر از سیاست‌گذاری‌های مقطعی است؛ از جمله ارتقای زیرساخت‌های کشاورزی، گسترش بیمه‌های کارآمد، توسعه فناوری‌های سازگار با اقلیم و سرمایه‌گذاری در آموزش و توانمندسازی جوامع محلی. آینده‌ای پایدار در گرو آن است که کشاورزی نه‌تنها قربانی تغییرات اقلیمی نباشد، بلکه به یکی از ابزار‌های مقابله با آن تبدیل شود.
پایان
