طرح احیاء و تعادل بخشی شاهرگ حیاتی و تضمین کننده آینده‌ای پایدار
برنا – گروه اقتصادی؛ مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای یزد از طرح احیاء و تعادل بخشی به عنوان یک برنامه مدیریتی و شاهرگ حیاتی حفظ بقاء استان کویری یزد یاد کرد.
جواد محجوبی گفت: استان یزد، نگین کویر ایران، با پیشینه‌ای درخشان در مدیریت منابع آبی و ابداع قنات، همواره نمادی از تاب‌آوری در برابر خشکسالی بوده است. اما در دهه‌های اخیر، افزایش جمعیت، توسعه صنعتی و کشاورزی ناپایدار، در کنار کاهش چشمگیر نزولات جوی، این استان کویری را با بحران بی‌سابقه‌ی آب مواجه کرده است. در چنین شرایطی، “طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی” نه تنها یک برنامه مدیریتی، بلکه شاهرگ حیاتی برای بقا و حفظ این دیار کهن محسوب می‌شود.
وی در ادامه اظهار داشت: یزد با متوسط بارندگی سالیانه حدود ۹۵ میلی‌متر (۳۸ درصد متوسط کشوری)، یکی از کم‌بارش‌ترین استان‌های ایران است. این شرایط اقلیمی نامساعد، در کنار برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، وضعیت را به جایی رسانده که از ۱۹ دشت مطالعاتی استان، ۱۶ دشت در وضعیت ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار گرفته‌اند. کسری بیلان آب زیرزمینی استان سالانه صد‌ها میلیون متر مکعب برآورد می‌شود که زنگ خطری جدی برای آینده‌ی زیستی و اقتصادی یزد به شمار می‌رود. خشکیدن قنوات، کاهش آبدهی چاه‌ها و تغییر کیفیت آب (افزایش املاح) از جمله پیامد‌های مستقیم این بحران است که زندگی روزمره مردم، کشاورزی و صنعت را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
طرح احیا و تعادل بخشی: راهکاری جامع و حیاتی
وی همچنین تصریح کرد: در پاسخ به این بحران فزاینده، وزارت نیرو از سال ۱۳۹۳ طرح جامع “احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور” را با تصویب شورای عالی آب در دستور کار قرار داده است. این طرح که در ابتدا با عنوان “تعادل بخشی” و شامل ۱۰ پروژه بود، با تکمیل و توسعه به ۱۵ پروژه ارتقاء یافت و در یزد نیز با جدیت پیگیری می‌شود. هدف اصلی این طرح، ایجاد تعادل بین منابع و مصارف آب زیرزمینی، حفظ کمی و کیفی منابع آبی و در نهایت، تضمین پایداری زیست‌محیطی و اقتصادی استان است.
وی در ادامه به محور‌های اصلی طرح احیاء و تعادل بخشی اشاره کرد و گفت: این طرح شامل اقدامات و پروژه‌های متعددی است که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
نصب کنتور‌های هوشمند بر روی چاه‌های کشاورزی مجاز: این اقدام با هدف پایش دقیق میزان برداشت و جلوگیری از اضافه برداشت انجام می‌شود.
اصلاح و تعدیل پروانه‌های چاه‌های کشاورزی مجاز: بر اساس میزان آب قابل برنامه‌ریزی (۷۵ درصد آب تجدیدپذیر)، پروانه‌های بهره‌برداری چاه‌ها بازنگری و میزان برداشت مجاز تعدیل می‌شود.
برخورد قانونی و انسداد چاه‌های غیرمجاز: یکی از مهم‌ترین گام‌ها برای کنترل برداشت‌های بی‌رویه، شناسایی و مسدود کردن چاه‌های حفر شده بدون مجوز است.
تشکیل و تقویت تشکل‌های آب‌بران: مشارکت بهره‌برداران در مدیریت منابع آبی، افزایش آگاهی و مسئولیت‌پذیری را به همراه دارد.
اجرای سند سازگاری با کم‌آبی استان: این سند با هدف دستیابی به آب قابل برنامه‌ریزی، به صورت پلکانی و در دو مرحله، صرفه‌جویی حدود ۳۶۰ میلیون متر مکعب آب در بخش کشاورزی را هدف قرار داده است.
استفاده مجدد از پساب تصفیه شده: بازچرخانی آب و استفاده از پساب تصفیه شده در بخش‌های مختلف، می‌تواند به کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی کمک کند.
اطلاع‌رسانی، آموزش و فرهنگ‌سازی: افزایش آگاهی عمومی و تغییر الگوی مصرف آب در میان تمامی اقشار جامعه، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
تقویت گروه‌های گشت و بازرسی: نظارت مستمر بر برداشت‌ها و مقابله با تخلفات، برای اجرای موفق طرح ضروری است.
دستاورد‌های مورد انتظار و چالش‌های پیش‌رو
محجوبی در ادامه تشریح کرد: اجرای موفق طرح احیا و تعادل بخشی، دستاورد‌های کلیدی را برای استان یزد به ارمغان خواهد آورد. از جمله این دستاورد‌ها می‌توان به تثبیت و حتی افزایش سطح آب‌های زیرزمینی در برخی دشت‌ها، بهبود کیفیت آب، کاهش فرونشست زمین، حفظ محیط زیست و پایداری فعالیت‌های کشاورزی و صنعتی اشاره کرد. این اقدامات نه تنها به حفظ حیات کنونی استان کمک می‌کنند، بلکه تضمین‌کننده‌ی آینده‌ای پایدار برای نسل‌های بعدی نیز خواهند بود.
وی در ادامه به چالش‌های این طرح نیز اشاره کرد و افزود: تحقق کامل اهداف این طرح با چالش‌هایی روبروست. ناکافی بودن ظرفیت‌های قانونی، عدم انسجام فرابخشی در مدیریت آب، کمبود بسته‌های اقتصادی جامع برای پشتیبانی از طرح و نیز نیاز به مشارکت فعال‌تر و مؤثرتر تمامی ذینفعان (از جمله کشاورزان، صنعتگران، و عموم مردم)، از جمله موانعی هستند که باید بر آنها غلبه کرد. همچنین، تنش‌های اجتماعی پیرامون انتقال آب و نیاز به گفتمان‌سازی و هم‌افزایی میان استان‌ها، مسئله‌ای است که نیازمند رویکردی جامع و مدبرانه است.
وی در پایان اظهار داشت: طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی، در شرایط بحرانی کمبود آب در استان یزد، نقشی محوری و بی‌بدیل در حفظ حیات و توسعه پایدار این منطقه ایفا می‌کند. این طرح با رویکردی جامع و چندوجهی، شامل اقدامات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، تلاش دارد تا با مدیریت علمی و مشارکتی منابع آبی، از تخریب بیشتر سفره‌های آب زیرزمینی جلوگیری کرده و تعادل از دست رفته را بازگرداند. موفقیت این طرح، نه تنها به همت و تلاش مسئولین، بلکه به مشارکت آگاهانه و مسئولانه تمامی شهروندان یزدی بستگی دارد تا این دیار کهن، همچنان به عنوان مهد تمدن آبی و نماد تاب‌آوری در قلب کویر، استوار بماند.
پایان
