فروش ۱۱۳ میلیارد کیلووات ساعت برق در بورس انرژی ایران
برنا – گروه اقتصادی؛ در سال ۱۴۰۳ بیش از ۱۱۳ میلیارد کیلووات ساعت برق در بورس انرژی ایران معامله شد. این میزان معامله که معادل ارزش ریالی ۱۹۱ هزار میلیارد ریال است، نقش مهمی در شفافیت بازار انرژی، بهبود فرآیند کشف قیمت و حمایت از توسعه صنعت نیروگاهی کشور ایفا کرده است.
چالش ناترازی برق در کشور روز به روز گسترده می‌شود؛ به نحوی که امسال اعمال محدودیت برق در برخی مناطق از نیمه دوم فروردین ماه آغاز شده است.
این رویه آسیب‌های جدی به صنایع و اقتصاد کشور وارد کرده و زندگی بخش عمده‌ای از شهروندان را نیز مختل کرده است. درحالی که چالش ناترازی برق در کشور لطمات جدی برای همگان به همراه دارد، اما حل بخش عمده‌ای از آن با اعتماد به سازوکار‌های شفاف بازار‌های رسمی میسر است. عرضه شفاف انرژی در بورس، کشف قیمت واقعی و ایجاد بازار بهینه‌سازی مصرف از جمله اقدامات پیوسته‌ای است که تحقق کامل آن می‌تواند در حل چالش ناترازی به کمک آید.
چرا کسری برق روز به روز جدی‌تر شد؟
ناترازی انرژی در سال ۱۴۰۳ به رکورد تاریخی ۲۴ هزار مگاوات رسید و برآورد می‌شود که میزان این ناترازی در سال جاری به بیش از ۲۵ هزار مگاوات نیز برسد. طی سال‌های اخیر عدم توازن در تقاضا و عرضه انرژی در حوزه برق و گاز به نحوی پیش رفته است که در شرایط کنونی ناترازی میان تولید و مصرف برق و گاز در کشور به‌خصوص در روز‌های اوج مصرف به یکی از مهم‌ترین مشکلات ساختاری انرژی در کشور بدل شده است.
طبق آمار، ایران با تولید سالانه ۳۸۳ تراوات ساعت برق در جایگاه یازدهم برترین تولیدکننده برق دنیا قرار دارد. با این وجود طی سال گذشته در زمان‌های محدودی کشور با چالش ناترازی برق مواجه نبود و متاسفانه امسال از نیمه دوم فروردین اعمال محدودیت و قطع برق در بسیاری از مناطق کشور آغاز شده است.
به گواه آمار میزان مصرف برق کشور از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۳، حدودا ۷ الی ۸ برابر شده است. بخش عمده‌ای از این رشد مصرف روندی طبیعی و در نتیجه افزایش جمعیت، توسعه شهرنشینی و توسعه صنعتی در کشور رقم خورده است، اما عدم توجه کافی به بهره‌وری انرژی در کشور در بخش صنعتی و خانگی نیز در این جهش مصرف طی دهه‌های اخیر دخیل بوده است. در همین حال تحریم و افت ورود سرمایه به کشور، مانع ورود فناوری‌های نوین به ایران شده و این موضوع نیز از دو منظر عدم به‌روزرسانی تجهیزات با هدف کاهش مصرف انرژی و دشوار شدن توسعه زیرساخت انرژی در کشور بر چالش تاترازی انرژی در کشور دامن زده است.
در عین حال ذکر این نکته نیز ضروری است که عدم واقعی‌سازی بهای انرژی در کشور صرف هزینه برای بهینه‌سازی انرژی و توسعه زیرساخت نیروگاهی و درواقع صنعت نیروگاهی در ایران را فاقد صرفه اقتصادی کرده و این موضوع نیز از جمله دلایل اصلی بروز ناترازی در کشور در برهه کنونی است.
صنایع متضررین اصلی ناترازی انرژی در کشور
ناترازی انرژی در کشور طی سال‌های اخیر به اعمال محدودیت در مصرف برق برای صنایع و حتی مصارف خانگی انجامیده است. این موضوع با کاهش اجباری تولید به عدم‌النفع صنایع طی سال‌های اخیر انجامیده است. اگرچه محاسبه دقیق زیان حاصل از ناترازی انرژی و اعمال محدودیت انرژی بر بدنه اقتصادی کشور به سادگی میسر نیست، اما برآورد‌ها از زیان حداقل ۳۰۰ هزار میلیارد تومانی در سال ۱۴۰۳ حکایت دارد.
انجمن فولاد ایران زیان حاصل از اعمال محدودیت انرژی به بخش فولاد کشور ظرف ۹ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۳ را بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تمان برآورد کرده است؛ پ براساس آخرین برآورد‌ها میزان تولید فولاد میانی ایران در ۱۱ ماهه نخست سال ۱۴۰۳ با کاهش ۸.۹ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ۲۶ میلیون و ۶۹۰ هزار تن رسید. محدودیت‌های انرژی باعث شد تا میزان تولید فولاد کشور در ۱۱ ماهه نخست امسال، ۲.۶ میلیون تن کمتر از مدت مشابه سال قبل باشد.
فولادی‌ها به دلیل قرارگیری در زمره صنایع انرژی‌بر بیش از سایر صنایع مشمول اعمال محدودیت انرژی در زمان اوج‌بار می‌شوند، اما وضعیت برای سایر صنایع نیز چندان مطلوب نبوده و درواقع وضعیت ناترازی انرژی در کشور به میزانی بحرانی شده که در شرایط کنونی تمامی ذی‌نفعان اقتصاد از وضعیت کنونی متضرر می‌شوند.
عرضه برق در بورس در مسیر تحقق برنامه‌های کلان توسعه‌ای
در شرایطی که چالش ناترازی انرژی در کشور طی سال‌های اخیر زیان‌های متعددی را به اقتصاد و صنعت وارد کرده است؛ راهکار‌های عملی برای عبور از بحران فعلی با تکیه از بهره‌مندی از فروش شفاف و قاعده‌مند برق وجود دارد. بورس انرژی ایران بستری شفاف و رقابتی برای معاملات برق است؛ بهره‌گیری از مزایای این بازار و انتقال معاملات انرژی به این بستر فروش می‌تواند از سویی با واقعی‌سازی قیمت زمینه‌ساز توسعه صنعت نیروگاهی را فراهم کند و از سوی دیگر با ارزش‌مند کردن انرژی زمینه‌ساز توسعه بازار صرفه‌جویی شود. تحقق مجموع این موارد گامی مهم در مسیر رفع چالش ناترازی انرژی به شمار می‌رود.
بخشی از تولید برق در کشور در نیروگاه‌های پراکنده و کوچک مقیاس تولید می‌شود؛ وجود این نیروگاه‌ها در حل معضل ناترازی انرژی در کشور ضروری است؛ با این وجود محدودیت تولید و عرضه در این نیروگاه‌ها باعث می‌شود که این تولیدکنندگان در فروش برق تولیدی خود با چالش‌های بیشتری مواجه باشند. در چنین شرایطی بورس انرژی ایران فرصتی مهم برای تولیدکنندگان خرد برق فراهم می‌کند تا انرژی برق را در بازار رقابتی به فروش برسانند.
البته عرضه برق از سوی فروشندگان خرد زمانی به نتیجه مطلوب می‌رسد که کشف قیمت در بستری شفاف و به دور از کنترل قیمتی انجام شود، در غیر این صورت این نحوه فروش نیز تاثیری در بازدهی و سودآوری این نیروگاه‌ها که عمدتا متعلق به بخش خصوصی نیز هستند، ایجاد نمی‌کند. بهبود شرایط فروش و کشف قیمت واقعی در نیروگاه‌های کوچک باعث جذب سرمایه‌گذاران بیشتری به این صنعت به خصوص در مقیاس خرد توسط بخش خصوصی شده و گامی مهم در مسیر رفع چالش ناترازی انرژی شمرده می‌شود.
باید تاکید کرد که عرضه برق در بستر شفاف بورس انرژی یکی از ارکان برنامه هفتم توسعه نیز است که خوشبختانه این هدف با همکاری وزارت نیرو و بورس انرژی ایران در سال ۱۴۰۳ محقق شد.
فروش ۱۱۳ میلیارد کیلووات ساعت برق در بورس انرژی ایران در ۱۴۰۳
بررسی داده‌های معاملاتی بازار برق بورس انرژی ایران از فروش بیش از ۱۱۳ میلیارد کیلووات ساعت برق از تمامی تابلو‌های برق بورس انرژی ایران در سال ۱۴۰۳ و ثبت مجموع ارزش ریالی برابر ۱۹۱ هزار میلیارد ریال در این بازار حکایت دارد. این رقم شامل حال فروش برق نیروگاه‌های حرارتی بزرگ مقیاس، برق سبز و برق عرضه شده توسط نیروگاه‌های برق‌آزاد می‌شود.
مزایای رونق بازار بهینه‌سازی مصرف
راه‌اندازی بازار بهینه‌سازی مصرف انرژی و دادوستد گواهی صرفه‌ویی برق از دیگر مزایای بورس انرژی ایران در جهت رفع چالش ناترازی انرژی است. راه‌اندازی این بازار تکلیف قانونی بود که در چهارچوب مصوبات شورای عالی انرژی بر عهده وزارت نیرو و بازار سرمایه گذاشته شد. این بازار برای گاز از اردیبهشت ۱۴۰۳ راه‌اندازی شد و از پاییز ۱۴۰۳ نیز تابلو گواهی صرفه‌جویی میزبان عرضه گواهی صرفه‌جویی برق بود.
همانگونه که راه‌اندازی تابلو برق سبز زمینه‌ساز توسعه صنعت نیروگاهی سبز در کشور شد؛ انتظار می‌رود که راه‌اندازی بازار بهینه‌سازی مصرف انرژی نیز زمینه‌ساز افزایش بهره‌وری انرژی در کشور شود. درواقع این بازار فرصتی را در اختیار مشترکان قرار می‌دهد تا انرژی صرفه‌جویی شده خود را در بازاری رقابتی عرضه کرده و از سود حاصل از فروش آن منتفع شوند. طبیعتا صنایع خواهان خرید این برق به قیمت رقابتی به منظور جلوگیری از اعمال محدودیت برق هستند.
رونق بازار بهینه‌ساز انرژی می‌تواند سرمایه‌گذاران خصوصی را به سرمایه‌گذاری در بخش افزایش بهره‌وری انرژی در کشور جذب کند. این موضوع گامی مهم در کاهش ناترازی انرژی بوده و قطعا به سرمایه‌گذاری کمتری نسبت به ساخت نیروگاه نیز نیاز دارد.
پایان
